΄΄EINAI KAI TEXNH΄΄ (Α) από τον Δ. Μανίνη

Marcel Dychamp1 "Fountain" , το 1917

Από τον Freud προς την νέα θεολογία ( μέρος)
(Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΄΄ΑΙΤΙΟΝ΄΄

Η παρούσα καθώς και η επόμενη ανάρτηση, απευθύνονται κυρίως στους εραστές της Τέχνης.
η Εννοιολογική Τέχνη (Conceptual Art), συνιστά την πλέον ρηξικέλευθη μεταβολή που εμφανίστηκε στην τέχνη τα τελευταία εκατό έτη.

Διευκρινίζω, ότι είχα την ευκαιρία να αποθαυμάσω εξαιρετικά σχετικά έργα από τα διάφορα ρεύματα, τα περισσότερα όμως --που αποτελούν τον κύριο όγκο-, είναι είναι γελοίες εξυπνάδες και σκουπίδια.

Εξ αιτίας της εκτάσεως του κειμένου, θα αναρτηθεί σε δύο διαδοχικές αναρτήσεις...

Βραχεία αναφορά των μεταβολών από το 1917

Το γνωστό έργο του Marcel Dychamp1 "Fountain" , το 1917, υπονόμευσε το οικοδόμημα της ως τότε τέχνης , (συμπεριλαμβανομένων των όποιων μεταβολλών, αναθεωρήσεων, οπισθοπορειών και καινοφανών εικαστικών διατυπώσεων ), και θεμελίωσε το ρεύμα των Readymade2 που ολοκληρώνεται την δεκαετία του '60
Ο Dychamp αρχικώς, υποστηρίζει πως ο καλλιτέχνης οφείλει να αφαιρέσει κάθε είδους καλλιτεχνική διάσταση από το έργο, προκειμένου να αχθεί "από την φόρμα στην ιδέα" ή τέλος πάντων να υπάρξει, "το έργο ως ιδέα".

Andy Warhol3 το 1964 " Brillo boxes"4

Ο Andy Warhol3 το 1964 εκθέτει το έργο " Brillo boxes"4 , κουτιά, αντίγραφα αντιστοίχων συσκευασιών εμπορικού προϊόντος σε σούπερ μάρκετ, για το οποίο ο Danto γράφει, πως "το ζήτημα δεν είναι να αναρωτηθεί κανείς ποιά είναι περισσότερο όμορφα, εκείνα του σούπερ μάρκετ, ή τα αντίγραφά τους που εκθέτει ο καλλιτέχνης, διότι αυτό που καθορίζει την αξία ενός έργου, είναι η ιδέα και η πρόθεση"

Την υπόθεση του ρεύματος που δημιούργησε ο Dychamp, αναλαμβάνει ως δημιουργός και θεωρητικός ο Joseph Kosuth5 και το 1965 παρουσιάζει το έργο "one and three chairs" , που αποτελείται από μία ξύλινη καρέκλα, ενώ στον τοίχο πίσω της, αναρτά την ασπρόμαυρη φωτογραφία της σε φυσικό μέγεθος καθώς και το κείμενο από λεξικό που περιγράφει το λήμμα "καρέκλα" .

Προσθήκη λεζάνταςJoseph Kosuth5 1965 "one and three chairs"

 Από εδώ ουσιαστικά εκκινεί ο συνδυασμός των Readymade με λέξεις, φράσεις και κείμενα.
Κατά την δεκαετία του '70 , έχουμε τo Post-conceptual, ρεύμα που αντλεί από τις αρχές του Conceptual και εισάγει την ψηφιακή επέμβαση. 

Μετά το '80 το Νew-conceptual, που, επιχειρεί την κριτική στην υφιστάμενη πραγματικότητα, την ειρωνία, τον σαρκασμό, ενώ, καταπιάνεται με πληθώρα θεμάτων, από τον φεμινισμό, έως την σημειωτική

σειρά των έργων του Rombert Morris6 "blind time drawings"7, που ξεκίνησαν το 1973....

Θεωρώ ότι τέλος, είναι απαραίτητο να αναφέρω την σειρά των έργων του Rombert Morris6 "blind time drawings"7, που ξεκίνησαν το 1973 και για τα οποία ο Davidson γράφει "καθώς γνωρίζουμε ότι τα έργα δημιουργήθηκαν με δεμένα μάτια, έχουμε την ευκαιρία να τα αντικρίσουμε όπως εκείνος όταν τα πρωτοείδε κι έτσι να συμμετέχουμε στην συγκίνηση και την χαρά του δημιουργού, με άλλα λόγια, να λάβουμε μέρος στην δημιουργία"
Ορισμένες επ αγαθώ σκέψεις και απορίες

Όπως αναφέρει ο Joseph Kosuth, "... η τέχνη είναι αυτοαναφορική, και το μόνο αντικείμενο που την αφορά, είναι ο εαυτός της.... " , και επίσης, "... απαλείφοντας τα καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά του έργου, ενισχύονται τα εννοιολογικά, και μ αυτόν τον τρόπο, εισχωρούμε από την επιφάνεια, στο βάθος των πραγμάτων..." , ενώ, το καταύγασμα της θέσης του διατυπώνεται με τον αφορισμό "... τα φυσικά χαρακτηριστικά των έργων, δεν συνιστούν την ίδια τους την φύση ..."

Με τα παραπάνω, κατ αρχήν τίθεται και πάλι το ψευδές δίλημμα-δίπολο, "μορφή, ή περιεχόμενο" . Ψευδές, διότι, η μορφή και το περιεχόμενο, αποτελούν συμπίλημα, και το έργο είναι αποτέλεσμα της "ένα προς ένα" και επίσης ταυτοχρόνως της "ένα προς όλα" αλληλεπιδράσεως. Ο καλλιτέχνης, σε κάθε στίξη, γραμμή, φόρμα, χρώμα κλπ που επιχειρεί πράττοντας, βιώνει την εξελιγκτική διαδικασία ενός δυναμικού πεδίου, που κατά την πορεία προς την ολοκλήρωσή του, βρίσκεται αδιακόπως σε μεταβολή έως την τελευταία επέμβαση, οπότε (εφ όσον), επιτελείται η ολοκλήρωσή του, σε μία διατύπωση υπερευαίσθητης δυναμικής ισορροπίας.

Ύστερα, η έννοια της "αυτοαναφορικότητας", επαναφέρει το ζήτημα του Αισθητισμού της Βικτωριανής εποχής, που στην αρχή του 20ου αιώνα εκφράστηκε με το "l art pour art", άποψη που κείται στην περιοχή των θεολογικών θεωρημάτων, όπως σ εκείνο των "Καθαρών" του μεσαίωνα, ή πάλι του "Λίλα" των Ινδουιστών. 

Και ασφαλώς η διατύπωση που προανέφερα " ... τα φυσικά χαρακτηριστικά των έργων δεν συνιστούν την ίδια τους την φύση... " , παραπέμπει ευθέως στην Πλατωνική αλληγορία περί "Σπηλαίου" , θέση που ουσιαστικά επιβάλλει ο Χριστιανικός δυισμός. 

Τα προηγούμενα, αποτελούν απόψεις "αφελώς χαριτωμένες", κατά την διακριτικότερη διατύπωση που μπορώ να επινοήσω για προσεγγίσεις του 20ου αιώνα και οι οποίες ακόμα υποστηρίζονται, ενώ έχει προηγηθεί ο Freud και η Οπτική Πειραματική Ψυχολογία.
Αν έρθουμε τώρα στον Danto, πληροφορούμαστε, ότι " .... η εμπειρία που μετέρχεται ο θεατής -εννοεί, των έργων που δεν επιδιώκουν την απαλοιφή των καλλιτεχνικών χαρακτηριστικών- προκαλεί ευχαρίστηση, δηλαδή, είναι επικίνδυνη και γι αυτόν τον λόγο πρέπει να απαλοιφθεί..." . Ο Danto πέθανε το 2013, και είναι το λιγότερο ανεξήγητο ότι διατυπώνει άποψη που αγνοεί παντελώς τα πρόσφατα αποτελέσματα των ερευνών της νευροανατομίας και της νευροφυσιολογίας του εγκεφάλου , ανεξήγητο, εκτός κι αν η θέση του υποκρύπτει αλλότριο σκοπό.

Ούτως ή άλλως, ολόκληρος ο Δυτικός πολιτισμός -διάβαζε Ευρωπαϊκός- εδράζεται στον διαχωρισμό Υποκειμένου-Αντικειμένου, αναγνωρίζει το "Τείχος" που παρεμβάλλεται ανάμεσα στο Υποκείμενο και το Αντικείμενο, αλλά αυτό, το μόνο που δεν σημαίνει, είναι η υποβάθμιση και μάλιστα μέχρι απαλοιφής του Αντικειμένου. 

Ο χώρος του θυμικού, μέσω της έρευνας στο εργαστήριο, γνωρίζουμε με καλή βεβαιότητα πλέον, ότι, ορίζει και την περιοχή των "...ανωτέρων γνωσιακών λειτουργιών... " για τις οποίες αγωνιά ο Danto, και κατά τον ισχυρισμό του, " κινδυνεύουν" από το "αίσθημα της ευχαρίστησης".

 Τί σημαίνει η εχθρότητα -τουλάχιστον αν όχι διάθεση εξοβελισμού- απέναντι στην ευχαρίστηση ; 

Τί σχέση έχει η συγκεκριμένη στάση με την τελευταίως αναπτυσσόμενη τάση της ψυχολογίας στις ΗΠΑ που επιδιώκει την "απαλοιφή του αρχέγονου χώρου του ανθρώπου" ; Από όσα γνωρίζω πάντως, τα μηχανήματα μήτε τέτοιον χώρο διαθέτουν, μήτε και "ευχαριστιούνται" με οποιονδήποτε τρόπο -προς το παρόν τουλάχιστον.

Για ποιόν λόγο επιδιώκει να μας πείσει τόσο ο ίδιος όσο και οι υπόλοιποι απολογητές και μέντορες της Εννοιολογικής Τέχνης, αγνοώντας ως και τα επιστημονικά δεδομένα, ότι η μοναδική αξία της τέχνης έγκειται αποκλειστικώς στο διανόημα; Για ποιόν λόγο όλοι οι προηγούμενοι προτείνουν θέσεις που αφανίζουν την φυσική υπόσταση του Αντικειμένου ; (Θέσεις ασφαλώς ολοσχερώς αντιφατικές με τις πράξεις τους, αφού οι ίδιοι εκθέτουν αντικείμενα και περαιτέρω, σκοπίμως δεν αντιλαμβάνονται ότι κάθε Readymade είναι φορέας της όποιας βιομηχανικής αισθητικής).

Η βασική στόχευση της Εννοιολογικής Τέχνης, είναι η διατύπωση εννοιών έως και στοχαστικών ερωτημάτων και θέσεων. Δηλαδή, η Εννοιολογική Τέχνη, επιδιώκει από τη μία την αποκοπή της από το Αντικείμενο και από την άλλη εμφανίζεται ως προτεινόμενη διαφοροποίηση της Φιλοσοφικής μεθόδου. Αλλά τότε, γιατί πρέπει να ονομάζεται "Τέχνη" ; Ας μετονομασθεί σε "Οπτική Φιλοσοφία". Εξ άλλου, μια που οι λέξεις και τα λεξήματα αποτελούν το εργαλείο τόσο της Εννοιολογικής Τέχνης όσο και της Φιλοσοφίας μήπως θα έπρεπε η τελευταία να ονομάζεται πλέον "Εννοιολογική Τέχνη" ;

τέλος του Α μέρους

Αναφορές
1
Fotiade, R. (2005). Duchamp, Marcel (1887-1968). In B. Marshall et al. (Eds.), France and the Americas: Culture, politics, and history. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO
http://www.theartstory.org/artist-duchamp-marcel.htm
2
Cabanne, Pierre: Dialogs with Marcel Duchamp, Da Capo Press, Inc., 1979 (1969 in French), ISBN 0-306-80303-8
• Hulten, Pontus (editor): Marcel Duchamp: Work and Life, The MIT Press, 1993. ISBN 0-262-08225-X
https://www.google.gr/search…
3
• Bockris, Victor (1997). Warhol: The Biography. New York: Da Capo Press. ISBN 0-306-81272-X.
https://www.google.gr/search…
4
https://www.google.gr/search…
5
Alexander Alberro and Blake Stimson, Conceptual Art: A Critical Anthology, MIT Press, 1999, pxl. ISBN 0-262-51117-7
https://www.google.gr/search…
6
• Berger, Maurice. Labyrinths: Robert Morris, Minimalism, and the 1960s, New York: Harper & Row, 1989
7
https://www.google.gr/search…
8
The Aesthetic Adventure by William Gaunt ISBN 0-224-01105-7
9
http://www.larousse.fr/encyclopedie/…/L_art_pour_lart/186076
10
Fernand Niel, Albigeois et Cathares, Paris, PUF, coll. « Que sais-je ? », 1983, 10e éd. (1re éd. 1955), 123 p. (ISBN 2-13-037990-7)
Michel Roquebert, Histoire des Cathares, Paris, éditions Perrin, 1999 (réimpr. Collection de poche Tempus 2002), 544 p. (ISBN 2-262-01894-4).
11
"Λίλα", κατά τον Ινδουϊσμό, το "κοσμικό παίγνιο". Ότι υφίσταται, είναι αποτέλεσμα της μοναδικής τελειότητας του θεού. Δεν υπάρχει υπεύθυνος για οτιδήποτε, όλα είναι αυτονόητα, δικαιολογημένα. Ο καλλιτέχνης δημιουργεί ως θεός με πράξεις αυθαιρεσίας. Η πράξη της δημιουργίας του, είναι όπως η αναπνοή, και έτσι η τέχνη δεν αποσκοπεί σε οτιδήποτε ιδιαίτερο, όπως και η ύπαρξη.
12
Action, Art, History: Engagements with Arthur C. Danto: A collection of essays edited by Daniel Herwitz and Michael KellyTiziana Andina, Arthur Danto: Philosopher of Pop, Cambridge Scholars Publishing, 2011
13
Changeux J, -P : Personliche Mitteilung, Paris 1989
Singer, W. 1993 "Synchronization of Cortical Activity and Its Putative Role in formation Processing an Learning"
Turnbull, O.H. 1997 "Mirror, Mirror on the Wall-Is the Left Side There at All?
Ramachandran, V.S. 1994 "Phantom Libs, Neglect Syndroms, Repressed Memories and Freudian Psychology" Int Rev Neurobiol 37:291-333
Ramachandran, V.S. 1990 "Visual Perception in People and Machines" In A. Blake and T. Troscianko (eds), Al and the Eye. Sussex, Eng. : John Wiley and Sons, 21-77
https://www.psych.ucsb.edu/research/nab
S. Gronding , Perception : http://www.perception.psy.ulaval.ca/…/grondin_2010_ap_p_tr.…
Alexander, I., Cowey, A., & Walsh, V.
(2005). The right parietal cortex and time perception: Back to Critchley and the Zeitraffer phenomenon. Cognitive Neuropsychology 22, 306-315. doi:10.1080/ 02643290442000356
Joseph, R. 1993 The Naked Neuron. New York: Plenum Press

Ο Δημήτρης Μανίνης, είναι αυτοδίδακτος εικαστικός και συγγραφέας. Παρακολούθησε μαθήματα διαφόρων γνωστικών αντικειμένων στο Πανεπιστήμιο και πήρε πτυχίο από το τμήμα Φυσικής. Παρουσίασε την εργασία του από το 1974 έως το 2009, σε 5 ατομικές εκθέσεις στην Θεσσαλονίκη, σε 3 στην Αθήνα, στο Τορίνο στα πλαίσια των Χειμερινών Ολυμπιακών αγώνων το 2005 μετά από πρόσκληση της γκαλερί Accademia, καθώς και στην Μπιενάλε της Βενετίας το 2009 μετά από πρόσκληση του διεθνούς Ιδρύματος Εικαστικών Antonio dal Ponte.
Δίδαξε στο Κολλέγιο Αθηνών, στα εργαστήρια Τέχνης του Δήμου της Αγίας Παρασκευής, και διηύθηνε τα εργαστήρια Τέχνης του Δήμου της Παλλήνης επί εξαετία
Έγραψε άρθρα για την τέχνη στις εφημερίδες "Θεσσαλονίκη" , "Μακεδονία" και στα περιοδικά "Αντί", "Culture Now" και "Αίτιον" . Βιβλία του κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις "Κάκτος", "Καστανιώτης", "Ελληνικά Γράμματα", "Ακρίτας" και Studio Amid

maninisdimitris@gmail.com